دوست دارم از الفبای اقتصاد شروع کنم. در تعریف علم اقتصاد گفته می شود که علم اقتصاد مطالعه فرآیند تولید، توزیع و مصرف است.  در بین این اجزا  و زنجیره، پروسه تولید و خلق ارزش، محوریت اول را دارد، زیرا توزیع و مصرف  گام های بعدی تکمیل کننده زنجیره ارزش اقتصادی هستند. این که چندین سال است در  شعار سال بر موضوع تولید تاکید می شود، کاملا درست و به جاست که ریشه در اهمیت بنیادی تولید در اقتصاد دارد.

 اما چرا تولید دانش بنیان مهم است. واقعیت این است که به طور سنتی، بنیان یا عوامل تولید شامل منابع طبیعی، نیروی کار، سرمایه و مدیریت است به گونه ای که منابع طبیعی خام از طریق کار دستی  با سرمایه های فیزیکی و مادی ادغام و مدیریت شده و سپس تولید شکل می گیرد.  اگر این عوامل به خوبی ترکیب شوند، رشد تولید کشاورزی و صنعتی ایجاد می شود. خیلی از کشورها بعد از جنگ جهانی دوم این مراحل را طی نموده و صنعتی شدند.  

اما این صنعتی شدن بدون هزینه نبود. در کنار رشد اقتصادی، معمولا شاهد استفاده شدید از منابع طبیعی پایان پذیر، تخریب منابع و محیط زیست و ایجاد عوارض جانبی منفی متعدد بودیم. با پدید آمدن اثرات جانبی منفی، توسعه سنتی کشاورزی و صنعتی از اهمیت آن کاسته شد و کشورهای پیشرفته  عصر جدیدی را شروع کردند  که نگاه سنتی به تولید و خلق ارزش را دگرگون کرد و این عصر چیزی نیست جز عصر تولید دانش بنیان .

 تولید دانش بنیان تولیدی است که از دل دانش، ایده ها، هوش و مغز و فکر و مهارت فنی و تکنولوژیکی و دیجیتال به دست می آید. به عبارت دیگر تولید غیر دانش بنیان روی کار دستی، منابع طبیعی و سرمایه فیزیکی، صنعتی و مادی متمرکز است در حالی که تولید دانش بنیان روی مهارت، نوآوری،  دانش، اطلاعات، ایده و کار آفرینی و ادغام تولید و تکنولوژی متمرکز است.

پیتر دراکر یکی از نویسندگان مشهور، تولید دانش بنیان را  با یک توضیح ساده بیان می کند. تولید  غیر دانش بنیان استفاده از کار یدی و فیزیکی با استفاده از منابع ملموس است در حالی تولید دانش بنیان استفاده از مغز، هوش و فکر و سرمایه ها و دارایی های غیر ملموس است.

شاید بتوان به زبان خیلی ساده  توضیح داد که ما حصل تولید سنتی و غیر دانش بنیان چیزی شبیه دادن ماهی به افراد جامعه باشد در حالی که تولید دانش بنیان می تواند زمینه  فراهم آوردن تور ماهیگیری به افراد را ایجاد کند. در اولی سیری موقت ایجاد می شود و در دومی سیری دائمی ایجاد می کند.

 امروزه محوریت خلق ارزش واقعا  تولید سنتی حجیم نیست که فقط حجم  وزن زیادمعیار باشد.   با نگاهی به سرعت رشد خلق ارزش در صنایع دنیا متوجه می شویم که  شرکت های نوآور دانش بنیان  که چه بسا  تنها دارایی های آن نیروی انسانی ماهر است توانسته اند گوی سبقت را از قدیمی ترین صنایع جهان را بربایند. 

 پس مسیر انتخاب تولید دانش بنیان یک  مسیر درست و ضرورت عصر نوین و دیجیتال و عصر اقتصاد اطلاعات است.

در این رابطه  بی جهت نیست که اشاره کنم که مطالعات بانک جهانی تولید دانش محور را بر ۴ محور زیر استوار می داند.
۱. نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده و کار بلد که فکر و ایده را در جهت خلق ارزش کاربردی و کار آفرینی به کار می گیرد.
۲. زیر ساخت اطلاعاتی مدرن که زمینه کسب مهارت، دانش و ایده ها با کمترین هزینه فراهم می سازد.
۳. سیستم خلق موثر ابداعات(inovation) داخل صنایع و بنگاه ها که  بر اساس هوش انسانی و تکنولوژیکی موانع را از سد راه بر می دارد.
۴. ساختار نهادی و قانونی حامی تولید دانش بنیان و کار آفرینی که  کارایی در تحرک و تخصیص منابع را به همراه دارد.

به طور ضمنی پاسخ داده شد که تولید و خلق ارزش دانش بنیادی بیشتر روی سرمایه های فکری، ایده ها، نوآوری، اطلاعات، تکنولوژی، دیجیتال سرمایه های غیر ملموس متکی است  تا سرمایه های ملموس. البته این به آن نیست که بانک ها از این موضوع مهم غافل  باشند. بانک ها می توانند با حمایت های مادی زمینه گسترش تولید دانش بنیان را فراهم کنند اما این حمایت ها بایستی حساب شده و موثر باشد.  حمایت از کارآفرینی ها، حمایت از ابداعات و نوآوری ها در بخش های صنایع و معادن، کشاورزی و خدمات از طریق صندوق های سرمایه گذاری های جسورانه می تواند یک راهکار مفید باشد.

*  عضو هیات علمی موسسه عالی آموزش بانکداری ایران