FATF و درس‍‍‌‍‍هایی از تاریخ، مخاطرات آینده 

الف /پیوستن یا نپیوستن به کنوانسیونهای جهانی نظیر fatf یا همان گروه ویژه اقدام مالی (‌‌Financial Action Task Force‌‌) از سوی ایران همواره مورد مناقشه کارشناسان در داخل کشور بوده است.مقاله حاضر نیز که در موضع دفاع از پیوستن به این پیمان مالی است از این قاعده مستثنی نیست و انتشار آن می تواند به فهم بهتر موضوع کمک کند .از آنجا که الف به تعاطی افکار و اندیشه ها معتقد است این مقاله و مقالات دیگر را منتشر می کند

مقدمه: جهانی که نمی‍‍‌‍‍توان از آن گریخت جهان امروز، شبکه ای درهم تنیده از ارتباطات مالی است؛ جایی که استانداردهای‌‌ بین المللی نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای بقای اقتصادی و سیاسی کشورها‌‌ هستند. گروه ویژه اقدام مالی (‌‌FATF‌‌) ستون این نظم نوین مالی است، نهادی که با‌‌ 198‌‌ عضو، از چین تا آفریقای جنوبی، شفافیت و امنیت را در تراکنش‍‍‌‍‍های جهانی‌‌ تضمین می‍‍‌‍‍کند. اما ایران، در میان معدود کشورهای خارج از این چارچوب، خود را در‌‌ انزوایی خودخواسته گرفتار کرده است. زمستان ‌‌1399‌‌، یک هواپیمای ایرانی در‌‌ فرودگاه کاراکاس ونزوئلا به زمین نشست، نه با محموله کالا یا مسافر، بلکه با‌‌ چمدان‍‍‌‍‍هایی پر از اسکناس‍‍‌‍‍های یورویی که ونزوئلا برای پرداخت بدهی نفتی اش به‌‌ ایران فرستاده بود. چرا؟ چون هیچ بانکی حاضر به انتقال پول به ایران نبود. این‌‌ ماجرا، نمادی تلخ از سقوط ایران به خارج از مدار مالی جهان است؛ کشوری که در‌‌ عصر رمزارز و انتقالات بانکی، به چمدان‍‍‌‍‍های اسکناس پناه برده است. FATF‌‌  معماری شفافیت و امنیت مالی : 

گروه ویژه اقدام مالی (‌‌Financial Action Task Force‌‌) در سال ‌‌1989‌‌ توسط گروه هفت‌‌ (‌‌G7‌‌) تأسیس شد، با مأموریتی حیاتی: مبارزه با پول‍‍‌‍‍شویی، تأمین مالی تروریسم، و‌‌ فعالیت‍‍‌‍‍های اشاعه ای. این سازمان در سال ‌‌2012‌‌ استانداردهای خود را به روزرسانی‌‌ کرد و چارچوبی جامع برای نظارت بر نظام مالی جهانی ارائه داد. برخلاف تصور‌‌ برخی که ‌‌FATF‌‌ را ابزاری غربی می‍‍‌‍‍دانند، حتی کشورهایی با مواضع ضدغربی مانند‌‌ چین، روسیه (تا پیش از تعلیق به دلیل جنگ اوکراین)، هند، برزیل، ترکیه و آفریقای‌‌ جنوبی به این استانداردها پایبند هستند. گزارش سال ‌‌2023‌‌ صندوق بین المللی پول‌‌ نشان می‍‍‌‍‍دهد کشورهایی که با ‌‌FATF‌‌ همکاری مؤثر دارند، به طور متوسط از رشد ‌‌25‌‌ تا‌‌ 40‌‌ درصدی سرمایه گذاری خارجی در بازه پنج‍‍‌‍‍ساله برخوردار شده اند. برای مثال پس‌‌ از اجرای تعهدات ‌‌FATF‌‌ در سال ‌‌2022‌‌، موفق شد میلیاردها دلار سرمایه خارجی جذب‌‌ کند و از بحران ارزی فاصله بگیرد. اما ایران به بهانه جلوگیری از ردیابی تراکنش‍‍‌‍‍های مالی توسط غرب و افشای‌‌ کمک‍‍‌‍‍هایش به گروه‍‍‌‍‍های مقاومت و... از پیوستن به این پیمان امتناع می ورزد. این در‌‌ حالی است که کشوری مانند پاکستان، که دهه هاست به عنوان پناهگاهی برای‌‌ گروه‍‍‌‍‍های تندرو و تروریستی شناخته می‍‍‌‍‍شود و کمک‍‍‌‍‍های مالی کلانی به این گروه‍‍‌‍‍ها‌‌ ارائه کرده، پس از پیوستن به ‌‌FATF‌‌ همچنان توانسته این فعالیت‍‍‌‍‍ها را ادامه دهد، بدون‌‌ آنکه استانداردهای این نهاد مانع جدی برای تأمین مالی این گروه‍‍‌‍‍ها ایجاد کند. این‌‌ واقعیت نشان می‍‍‌‍‍دهد که نگرانی‍‍‌‍‍های مطرح  شده از سوی ایران، شاید تنها بهانه‍‍‌‍‍ای‌‌ برای عدم شفافیت باشد و ریشه‍‍‌‍‍های واقعی این مقاومت، عمیق‍‍‌‍‍تر و احتمالاً مرتبط با‌‌ مخفی‍‍‌‍‍کاری‍‍‌‍‍هایی دیگر است که فراتر از مسائل اعلام‍‍‌‍‍شده قرار دارد ،نکته عجیب‌‌ اینجاست که بخشی از قوانین داخلی ایران حتی سخت‍‍‌‍‍گیرانه‍‍‌‍‍تر از استانداردهای ‌‌FATF‌‌ است ، اما به دلیل نبود نظارت بین‍‍‌‍‍المللی، هیچ بانک یا نهاد مالی‍‍‌‍‍ای به این سیستم‌‌ اعتماد نمی‍‍‌‍‍کند. گزارش سالانه بانک مرکزی در سال ‌‌1402‌‌ نشان می‍‍‌‍‍دهد تنها ‌‌35‌‌ درصد‌‌ از صادرات ایران از طریق مسیرهای بانکی رسمی انجام شده است؛ این عدد در‌‌ کشوری مثل امارات بیش از ‌‌95‌‌ درصد است. درس از واقعیت: انزوای مالی و تأثیر آن بر زندگی روزمره انزوای مالی ایران تنها به سطح کلان محدود نمی‍‍‌‍‍شود؛ تأثیرات آن در زندگی روزمره‌‌ مردم نیز به‍‍‌‌‌ وضوح قابل مشاهده است. در سال ‌‌1401‌‌، گزارش‍‍‌‍‍هایی از سوی فعالان‌‌اقتصادی منتشر شد که نشان می‍‍‌‍‍داد بسیاری از بیماران ایرانی به دلیل مشکلات‌‌ انتقال پول، از دسترسی به داروهای حیاتی محروم شده‍‍‌‍‍اند. برای مثال، بیماران مبتلا‌‌ به بیماری‍‍‌‍‍های خاص مانند هموفیلی، که نیاز به داروهای وارداتی دارند، ماه‍‍‌‍‍ها در‌‌ انتظار تأمین دارو بودند، چون شرکت‍‍‌‍‍های ایرانی برای انتقال پول به تأمین کنندگان‌‌ خارجی، ناچار به استفاده از واسطه های غیررسمی در دوبی و استانبول با‌‌ پورسانت‍‍‌‍‍های نجومی بودند. این یعنی تحمیل یک "تحریم مضاعف و خودخواسته" بر‌‌ مردمی که پیش‍‍‌‍‍تر زیر فشار تحریم‍‍‌‍‍های خارجی قرار دارند. عدم پذیرش ‌‌FATF‌‌،‌‌ نه تنها اقتصاد کلان را تضعیف کرده، بلکه زندگی روزمره شهروندان را نیز به مخاطره‌‌ انداخته است. انزوا و فروپاشی اقتصادی: درس‍‍‌‍‍هایی از عراق و کره شمالی تاریخ، معلمی  بی‍‍‌‍‍رحم است. در دهه ‌‌90‌‌ میلادی ، عراق تحت تحریم‍‍‌‍‍های سازمان ملل‌‌ و برنامه "نفت در برابر غذا" قرار گرفت. این برنامه، که با قطعنامه ‌‌986‌‌ شورای‌‌ امنیت در سال ‌‌1995‌‌ به اجرا درآمد، به عراق اجازه می‍‍‌‍‍داد نفت خود را در ازای مواد‌‌ غذایی و دارویی صادر کند. اما این تبادل، به فروپاشی اقتصادی و سیاسی عراق و در‌‌ نهایت اشغال نظامی در سال ‌‌2003‌‌ منجر شد. کره شمالی نیز از سال ‌‌2017‌‌ در‌‌ "لیست سیاه" ‌‌FATF‌‌ قرار دارد. گزارش سال ‌‌2020‌‌ سازمان ملل نشان می‍‍‌‍‍دهد پس از‌‌ این تصمیم، بانک‍‍‌‍‍های چین، روسیه و حتی برخی بانک‍‍‌‍‍های آفریقایی حساب‍‍‌‍‍های کره‌‌ شمالی را مسدود کردند، و تجارت خارجی این کشور طی دو سال ‌‌75‌‌ درصد کاهش‌‌ یافت. نتیجه، تبدیل شدن کره شمالی به یک اقتصاد سایه‍‍‌‍‍محور بود که معیشت‌‌ مردمش را بیش از پیش در تنگنا قرار داد. ایران امروز در مسیری مشابه، اما خطرناک‍‍‌‍‍تر، گام برمی‍‍‌‍‍دارد. تحریم‍‍‌‍‍ها و عدم‌‌ پذیرش ‌‌FATF‌‌، کشور را به معاملات تحقیرآمیز واداشته است: فروش نفت با‌‌   تخفیف‍‍‌‍‍های کلان به کشورهایی نظیر چین، هند و بنگلادش، و دریافت کالاهای‌‌ بی‍‍‌‍‍کیفیت در ازای آن  - چین، که خود عضو کلیدی ‌‌FATF‌‌ است، به بهانه تحریم‍‍‌‍‍ها از‌‌ پرداخت  پول نفت ایران سر باز می‍‍‌‍‍زند و کالاهای غیرضروری را با قیمتی گزاف به‌‌ ایران تحمیل می‍‍‌‍‍کند. حتی کشورهای همسایه مثل عراق به همین بهانه سال هاست از‌‌ پرداخت میلیاردها دلار بدهی خود به ایران سر باز می زنند.  این روند، اقتصاد ایران را‌‌ تضعیف کرده، تجارت رسمی را کوچک‍‍‌‍‍تر کرده، و قاچاق سازمان‍‍‌‍‍یافته در مرزها را‌‌ رونق داده است. آیا این نشانه‍‍‌‍‍ای از استقلال است، یا نشانه‍‍‌‍‍ای از ناتوانی؟ بازی‍‍‌‍‍های ژئوپلیتیکی: ایران، از بازیگر تا بازیچه انزوای مالی ایران فقط به اقتصاد محدود نمی‍‍‌‍‍شود؛ پیامدهای سیاسی و امنیتی آن به‌‌ مراتب خطرناک‍‍‌‍‍تر است. در غیاب پیوندهای شفاف با نظام مالی جهانی، ایران به‌‌ مهره‍‍‌‍‍ای در بازی شطرنج قدرت‍‍‌‍‍های دیگر تبدیل شده است. چین و روسیه، ایران را‌‌ ابزاری برای گرفتن امتیاز از غرب می‍‍‌‍‍دانند، و در توافقات اقتصادی، ایران دست پایین‌‌ را دارد، چون طرف مقابل می‍‍‌‍‍داند ایران جای دیگری برای رفتن ندارد. از سوی دیگر،‌‌ کشورهای عربی خلیج فارس با سرمایه‍‍‌‍‍گذاری‍‍‌‍‍های میلیاردی، خود را به شرکای‌‌ مطمئن اقتصادی تبدیل کرده‍‍‌‍‍اند، در حالی که ایران نه‍‍‌‍‍تنها سرمایه خارجی جذب‌‌ نمی‍‍‌‍‍کند، بلکه سرمایه داخلی‍‍‌‍‍اش در حال فرار است. این وضعیت، توازن قدرت‌‌ منطقه‍‍‌‍‍ای را علیه ایران تغییر داده و در بلندمدت، می‍‍‌‍‍تواند امنیت ملی و تمامیت‌‌ ارضی کشور را تهدید کند. نمونه تاریخی کردستان عراق، که در سایه انزوای این‌‌ کشور اعلام خودمختاری کرد، زنگ خطری برای ایران است. 

نکته جذاب: ‌‌FATF‌‌ و مبارزه با فساد جهانی 

قالیشویی و مبل‌شویی فرشته؛ تمیزی حرفه‌ای فرش و مبل با کیفیتی بی‌نظیر در تهران

یکی از جنبه های کمتر دیده شده ی ‌‌FATF‌‌، نقش آن در مبارزه با فساد جهانی است. در‌‌ سال ‌‌2015‌‌، رسوایی "اسناد پاناما" فاش کرد که چگونه سیاستمداران، تاجران و حتی‌‌ سران کشورها از نبود شفافیت مالی برای پول‍‍‌‍‍شویی و فرار مالیاتی استفاده می‍‍‌‍‍کنند.‌‌ FATF‌‌ با تدوین استانداردهایی برای ردیابی تراکنش‍‍‌‍‍های مشکوک، نقش کلیدی در‌‌ شناسایی این شبکه ها ایفا کرد. برای مثال، پس از این رسوایی، کشورهایی مثل‌‌ انگلستان و کانادا قوانین سخت‍‍‌‍‍گیرانه تری برای ردیابی دارایی های غیرقانونی وضع‌‌ کردند که مستقیماً از توصیه های ‌‌FATF‌‌ الهام گرفته شده بود. این موضوع نشان‌‌ می‍‍‌‍‍دهد که پذیرش استانداردهای ‌‌FATF‌‌، نه تنها به شفافیت مالی کمک می‍‍‌‍‍کند، بلکه‌‌ می‍‍‌‍‍تواند ابزاری برای مبارزه با فساد داخلی نیز باشد‌‌ . ‌‌موضوعی که در ایران، با توجه‌‌ به چالش‍‍‌‍‍های گسترده فساد، می‍‍‌‍‍تواند تحولی عظیم ایجاد کند. 

چرا مقاومت در برابر ‌‌FATF‌‌ یک توهم است؟ مخالفان پیوستن به ‌‌FATF‌‌ اغلب نگران سوءاستفاده سیاسی غرب یا افشای‌‌ تراکنش‍‍‌‍‍های امنیتی برای دور زدن تحریم‍‍‌‍‍ها هستند. اما واقعیت این است که (هیچ‌‌ کشوری نمی‍‍‌‍‍تواند هم از نظام مالی جهانی بهره مند شود و هم از پذیرش قواعد آن‌‌ سر باز زند؛ قانون‍‍‌‍‍گریزی در نهایت، به محرومیت می‍‍‌‍‍انجامد (مارشال بیلینگزلی،‌‌ رئیس وقت ‌‌FATF، 2018‌‌. این حقیقت تلخ نشان می‍‍‌‍‍دهد که انزوا نه تنها استقلال را‌‌ حفظ نمی‍‍‌‍‍کند، بلکه راه را برای فساد، رانت و اقتصاد زیرزمینی باز می‍‍‌‍‍کند. 

بررسی کشورهای عضو ‌‌FATF‌‌ نشان می‍‍‌‍‍دهد که پذیرش این استانداردها نه تنها‌‌ استقلال را خدشه دار نمی‍‍‌‍‍کند، بلکه به رشد اقتصادی کمک می‍‍‌‍‍کند. به طور متوسط،‌‌ کشورهای عضو تا ‌‌30‌‌٪‌‌ هزینه کمتری در تراکنش‍‍‌‍‍های بین المللی می‍‍‌‍‍پردازند و راحت‍‍‌‍‍ت تر‌‌ به بازارهای جهانی دسترسی دارند. مطالعات دانشگاه ژنو در سال ‌‌2023‌‌ نیز تأیید‌‌ می‍‍‌‍‍کند که همکاری با ‌‌FATF‌‌، دسترسی به بازارهای جهانی سرمایه را افزایش می‍‍‌‍‍دهد.‌‌ در مقابل، ایران با مقاومت خود، نه تنها از این مزایا محروم شده، بلکه هزینه های‌‌ انتقال پول، کاهش سرمایه گذاری خارجی، و فرار سرمایه را متحمل شده است.‌‌ تجربه کره شمالی نشان می‍‍‌‍‍دهد عدم پذیرش FATF، به جای حفظ استقلال، به وابستگی‌‌ بیشتر به شرکای غیرقابل اعتماد و تضعیف جایگاه جهانی منجر می‍‍‌‍‍شود. 

نتیجه گیری: فردا دیر است 

ایران در دوراهی تاریخی قرار دارد: پذیرش استانداردهای ‌‌FATF‌‌ و بازسازی جایگاه‌‌ خود در اقتصاد جهانی، یا ادامه ی این راه فعلی . تاریخ نشان داده که انزوا، هرچند با شعار استقلال توجیه‌‌ شود، به بن بست  می رسد. عراق دهه ‌‌1990‌‌، کره شمالی امروز، و ماجرای چمدان‍‍‌‍‍های‌‌ اسکناس ونزوئلا، هشدارهایی هستند که نمی‍‍‌‍‍توان نادیده گرفت. پذیرش ‌‌FATF‌‌، علاوه‌‌ بر بهبود اقتصاد، می‍‍‌‍‍تواند ابزاری برای مبارزه با فساد داخلی باشد‍‍ چالشی  که ایران‌‌ را سال‍‍‌‍‍هاست درگیر خود کرده است. استقلال واقعی از مسیر تعامل هوشمندانه با‌‌ جهان می‍‍‌‍‍گذرد، نه انزوا. آیا ایران می‍‍‌‍‍تواند از این درس‍‍‌‍‍های تاریخی بیاموزد.  فرصت هنوز باقی‍‍‌‍‍ست، اما‌‌ فردا ممکن است دیر باشد.

قالیشویی فرشته شعبه مظفریه

تلفن 22147704