نسخه ممنوعه

روزنامه ایران نوشت: «چندی پیش معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی کشور به‌طور رسمی از کاهش ۲۰ سانتیمتری سطح تراز آبی دریای خزر به‌طور سالانه خبر داده و گفته بود این موضوع را زنگ خطری جدی برای تالاب‌های شمال می‌داند. کاهش تراز دریای خزر، تالاب‌های منطقه را تشنه‌تر و خشک‌تر می‌کند. برخی از کارشناسان لایروبی را یکی از راهکارها برای نجات تالاب‌ها از این وضعیت می‌دانند. براساس آمار، سالانه فقط از بالادست و فاضلاب‌های شهری از شهرهای رشت و شهرهای همجوار ۶۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می‌شود. این وضعیت دهشتناک در همه تالاب‌های گیلان که حدود ۳۰ هکتار از اراضی این استان را تشکیل می‌دهند بخوبی حس می‌شود. حال آنکه سؤال اینجاست، آیا در فصل بارندگی عملیات لایروبی می‌تواند راهگشای احیای تالاب‌ها باشد یا استفاده از ظرفیت سیلاب‌های فصلی بهترین گزینه برای ممانعت از خشک شدن تالاب‌ها است؟

یک عضو هیأت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی، درباره اهمیت لایروبی در جهت احیا و ممانعت از خشک شدن تالاب‌ها می‌گوید: «احیا نیاز به آب دارد. چنانچه قرار باشد عملیات لایروبی و احیا در خلیج گرگان صورت گیرد به‌دلیل همجواری با دریا این کار امکانپذیر است اما در تالاب‌های انزلی و زیبا کنار یا بوجاق به‌دلیل فاصله‌ای که از دریا دارند عملیات لایروبی ممکن نخواهد بود، زیرا هم‌اکنون از دریاچه خزر تا این تالاب‌ها حدود ۴ متر اختلاف ارتفاع وجود دارد و هر چقدر هم لایروبی صورت گیرد باز هم آب موجود در تالاب‌ها به دریا سرازیر می‌شود.»

دکتر همایون خوشروان که معتقد است راه نجات تالاب‌ها از خشک شدن استفاده از ظرفیت سیلاب‌ها است، می‌افزاید: «این طرح زمانی محقق خواهد شد که سیلاب‌هایی  را که به‌صورت دوره‌ای اتفاق می‌افتد در ابتدا جمع‌آوری کرده و سپس به داخل تالاب‌ها و سرانجام دریای خزر هدایت کرد. در واقع باید با ایجاد سدهای خاکی مانع خروج آب از تالاب‌ها شد تا سفره‌های زیرزمینی پرآب شود. همچنین برخی از رودخانه‌هایی هم که منتهی به این تالاب‌ها می‌شوند باید به گونه‌ای ساماندهی شوند که وارد تالاب‌ها شده و در آنجا ماندگار شوند تا تالاب‌ها احیا شوند.»

رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های محیط‌زیست گیلان نیز در خصوص تأثیر لایروبی‌ها در احیای تالاب‌ها و ممانعت از خشک شدن آنها می‌گوید: «تا زمانی که در مطالعات و بررسی‌ها به‌طور کامل مشخص نشود که انجام لایروبی می‌تواند در جهت احیای تالاب‌ها اثرگذار باشد یا خیر نمی‌توان در این خصوص اظهار نظر کرد. اگرچه برخی کارشناسان دلیل خشکی تالاب‌ها را وجود رسوبات و برخی دیگر نیز پسروی دریا و برداشت بیش از حد آب تشخیص داده و معتقدند بارندگی‌ها می‌تواند باعث بالا آمدن سطح تراز دریا و پر آب شدن تالاب انزلی شود اما نکته حائز اهمیت این است که امکان دارد برداشت رسوبات برای تالاب خطرآفرین باشد. زیرا همان‌طور که مطلع هستید برخی تالاب‌ها همانند تالاب انزلی متصل به دریای خزر است و هنگامی که پسروی می‌کند آب تالاب هم به سمت دریا سرازیر می‌شود، از این‌ رو وقتی این موضوع همراه با مصرف بی‌رویه آب برای کشاورزی و سایر موارد باشد بالطبع آب ورودی به سوی تالاب کم شده و رسوبات هویدا می‌شود. بنابراین یکی از موضوعاتی که در برنامه هفت ساله احیای تالاب انزلی در دستور کار داریم بررسی هیدرولیک دینامیک رسوب است. لذا به اعتقادم برای این کار باید یک مدیریت تلفیقی صورت گیرد و همه موارد و نتایج هیدرولیک دینامیک را بررسی کرد تا به یک نتیجه درست دست یابیم. به عبارتی با مدیریت آب می‌توان مناطقی را که رسوب وجود دارد لایروبی کرد تا تالاب یکدست شود ضمن آنکه اکوسیستم تالاب هم از بین نمی‌رود.»

دکتر عباس عاشوری، همچنین درباره مدیریت سیلاب‌ها برای تأمین آب تالاب‌ها در زمان بارش می‌افزاید: «سیلاب‌ها همان‌طور که مفید هستند و در دوره های  کم‌آبی کمک می‌کنند، می‌توانند حادثه‌ساز نیز باشند. بنابراین اگر بخواهیم از ظرفیت سیلاب‌ها استفاده کنیم باید خارج از محدوده تالاب‌ها و با مدیریت و همکاری همه دستگاه‌های ذی‌ربط باشد. همچنین در بحث کاهش خسارت‌های احتمالی که ممکن است سیلاب‌ها برجای گذارند باید در حوزه آبخیزداری و حفاظت از چراگاه‌ها و جنگل‌ها به این موضوع پرداخته شود. البته با استفاده از ظرفیت رودخانه‌های متعددی که در سراسر کشور داریم می‌توانیم سیلاب‌ها را مدیریت کرده و خسارت‌های ناشی از آن را تا حدود زیادی کم کنیم. اگرچه سیلاب‌ها سموم و رسوباتی هم به همراه دارند و بخشی از آنها به تالاب‌ها و سرانجام در دریا سرازیر می‌شوند اما بازهم می‌تواند بسیار مفید واقع شود. چراکه تالاب‌ها خودشان قادر به پالایش سموم بوده و بخشی از آن را نیز روانه دریا می‌کنند اما با این حال تصفیه سموم تالاب‌ها از وظایف حوزه آبخیزداری است و در بحث کشاورزی هم باید به سمت کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی برویم تا اثرات منفی سیلاب‌ها تا حدودی کاهش یابد.»

در ادامه دبیر شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست استان گیلان با بیان اینکه؛ بالطبع وقتی سیلاب جاری می‌شود رسوباتی نیز به همراه دارد از این‌رو نه تنها تجمیع آن برای رفع کمبود آب تالاب‌ها فایده زیادی در بر نخواهد داشت بلکه باعث از بین رفتن موجودات زنده شده و ایجاد دردسر برای قایقرانان و ماهیگیران می‌کند. بخصوص اینکه تالاب انزلی به‌دلیل اکوسیستم متفاوتی که با سایر تالاب‌ها دارد این مشکلات بیشتر نمود پیدا می‌کند. ناگفته نماند که در تالاب انزلی تله‌های رسوب‌گیر کار گذاشته شده است اما تعدادش کافی نبوده و برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید از این تله‌ها نیز در بالادست استفاده شود. البته منابع طبیعی در این زمینه تلاش‌های بسیار خوبی انجام داده است اما نیازمند تخصیص اعتبارات کافی است.

ورود فاضلاب‌های بیمارستانی به تالاب‌ها

رامین شیرعلیپور با بیان اینکه به‌عنوان سازمان مردم‌نهاد بارها در خصوص موضوع آبخیزداری در بالادست تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که به تالاب‌ها سرازیر می‌شوند و همچنین مشخص شدن وضعیت گوهررود و زرین‌رود رشت که باعث انتقال فاضلاب‌های بیمارستانی و صنعتی به تالاب‌ها می‌شوند به‌عنوان دو چالش بزرگ و مهم استان گیلان مطالبه‌گری بسیار کرده‌ایم، می‌افزاید: «تا زمانی که مشکل تصفیه فاضلاب‌ها و [خلأ] آبخیزداری در بالادست رفع نشود، وضعیت تالاب‌ها بهتر نخواهد شد. اگرچه البته شرکت آب و فاضلاب استان در این راستا اقدامات خوبی انجام داده و پیشرفت خوبی در تصفیه‌خانه رشت داشته است اما برای اینکه آبخیزداری در بالادست تالاب‌ها اتفاق بیفتد و بحث تصفیه‌خانه رشت نیز به اتمام برسد نیاز به اعتبارات است که باید هرچه زودتر در اختیار منابع طبیعی قرار گیرد تا بتوانیم مشکلات پیش رو را در جهت احیای تالاب‌ها حل کنیم.»