گرفتاری در چرخه فقر، نتیجه عدم توجه به توسعه پایدار

به گزارش روابط عمومي مركز پژوهش هاي توسعه و آينده نگري ، هشتاد و نهمين نشست علمي-تخصصي با مديريت علمي دكتر فرخ مسجدي ؛ رئيس امور آب، كشاورزي و محيط زيست سازمان برنامه و بودجه كشور و همچنين با سخنراني: دكتر اسماعيل فاتحي‌فر؛ استاد و رئيس دانشگاه صنعتي سهند تبريز، دكتر زهرا عابدي؛ عضو هئيت علمي دانشگاه، مشاور سابق سازمان ملي  بهره‌وري، دكتر آيدا شريعت‌مداري؛ مدرس دانشگاه،  مشاور در حوزه بهره‌وري با مشاركت فعال جامعه علمي، پژوهشي، دانشگاهي، انديشگاهي، صاحب­نظران، مديران و كارشناسان دستگاه­هاي اجرايي ملّي و استاني به صورت مجازي برگزار شد.

در ابتدای این نشست دكتر فرخ مسجدي ؛ رئيس امور آب، كشاورزي و محيط زيست سازمان برنامه و بودجه كشور در خصوص اهمیت این نشست گفت: اساتید می توانند با راهنمایی خود راه گشای مدیران اجرایی کشور باشند. با توجه به جدید بودن این بحث اگر بتوانیم منابع را به بهترین شکل مدیریت کنیم و منابع را برای نسل بعدی منتقل کنیم به اهداف خود در بهره وری دست پیدا کرده ایم. 

وی خاطر نشان کرد: بهره وری و بهبود شرایط محیط زیستی از اولویت های امروز است و در سیاست های کلان نظام نیز ردپای جدی و مهمی دارد.  ضرروت و الزام ورود به بهره وری سبز به دلیل محدودیت های منابع زمین یک اصل است.

دكتر اسماعيل فاتحي‌فر؛ استاد و رئيس دانشگاه صنعتي سهند تبريز به عنوان سخنران ابتدایی این نشست گفت: بهره وری سبز باید به توسعه پایدار منجر شود. لذا در تعریف توسعه پایدار گفته شده؛ بهره وری باید بگونه ای باشد که نیازهای امروز را برآورده کند بدون آنکه خطراتی را برای نسل های بعدی ایجاد کند. از اینرو با رعایت این اصل می بایست قیمت تمام شده نیز مد نظر قرار گیرد. ما به چرخه مدیریت سبز احتیاج داریم که در برنامه هفتم می بایست مورد توجه قرار گیرد.

فاتحی فر افزود: بهره وری سبز از یک سو به کیفیت زندگی توجه می کند و از سوی دیگر به رشد توجه ویژه دارد، لازمه این امر نیز توجه به الگوی تولید و الگوی مصرف به صورت همزمان است. نباید از یادبرد که اصل بهره وری ریشه در تعالیم دینی ما دارد و در واقع بهره وری یک مسابقه دو، بدون خط پایان است. در واقع بهره وری یک نگرش است به منظور ارتقای هر روزه سازمان و صنعت. 

این مدرس دانشگاه با اشاره به آمارهای بهروه ری ادامه داد: طبق آمار با وجود متوسط تولید خوب و همچنین کار و تولید قابل قبول عامل بهره وری در کشور منفی است. در این زمینه کیفیت مواد اولیه، آموزش افراد بسیار مهم است. توسعه پایدار، صنایع نیز باید سود ده باشند و کیفیت و رضایت مشتری از اصول تحقق بهره وری سبز است.

این محقق بهره وری ادامه داد: در بحث بهره وری سبز توجه به ماده اولیه بسیار مهم است. Mfca یک مدل در راستای مدیریت ماده اولیه است که از دور ریز ماده اولیه جلوگیری می کند. در این مدل ضایعات، اعم از پس ماند جامد است. در واقع هرچیز که به غیر از محصول نهایی باشد در این مدل ضایعات محسوب می شود.

وی ضمن بررسی مدل یاد شده ادامه داد: کاهش استفاده از مواد اولیه در تحقق محصول نهایی برون داد استفاده از این مدل است. در واقع محصول مثبت و محصول منفی مهمترین رکن یک سازمان است. ما باید دقت کنیم به تولید محصول مثبت و نهایی و از تولید هرچیز دیگری به جز محصول مثبت پرهیز کنیم. 

دکتر فاتحی فر در تبیین اهمیت بهره وری سبز خاطر نشان کرد: تلاش هر واحد صنعتی و اداری باید این باشد که تمام ورودی ماده اولیه به محصول نهایی تبدیل شود. در این بین عدم توجه به تعمییرات و بازیابی های نوبه ای متاسفانه مجموعه های صنعتی را با مشکل مواجه کرده است. لذا درمدل Mfca توجه به فرایند ها بسیار مهم است. و از رهگذر این توجه هزینه ضایعات کم می شود. 

وی در تشریح مدیریت ضایعات گفت: متاسفانه باید توجه کنیم قیمت ضایعات از قیمت محصول در بسیاری از موارد بالاتر است اما در نگاه خوشبینانه، حالت قیمت ضایعات با محصول نهایی برابر است.

وی با بیان تجربیات متعدد در کشور های دیگر در خصوص مدیریت منابع گفت: برخی اوقات به منظور کم کردن ضایعات باید در زنجیره تامین اصلاحات اساسی شود لذا با ایجاد مشوق ها می شود بهره وری را به وجود آورد. شاید از محل مالیات خود کارخانه ها بشود مدل های بهره وری سبز را در ایران اجرا کرد.

دكتر زهرا عابدي، عضو هئيت علمي دانشگاه، مشاور سابق سازمان ملي  بهره‌وري به عنوان سخنران دوم این نشست گفت: نگاهی که ما به زمین داریم باید اصلاح شود. سیاستگذاران باید دقت کنند ردپای زیستی چگونه در چرخه زیست ما تاثیر گذار است.

دکتر عابدی با بیان اینکه شکاف اکولوژیک معلول تولید ناپایدار و به تبع آن مصرف ناپایدار خواهد بود افزود: در حقیقت ما بدهی زیادی به زمین داریم. این بدهی شامل اموری همچون آب، خاک و سایر سرمایه های طبیعی می شود.

وی با اشاره به بحث تغییرات اقلیمی در جهان ادامه داد: این بارش های نابهنگام، بهره وری را در بخش کشاورزی به شدت کاهش می دهد و متاسفانه باید گفت اگر کشور ها همین روند را ادامه بدهند در سال 2100، بدهی زیادی به زمین ایجاد خواهد شد و شاید با ادامه روند کنونی در مصرف منابع طبیعی در سال 2100 به منابع سه زمین، نیاز داشته باشیم تا نیاز های آن زمان را مرتفع کند.

 این محقق در خصوص راه حل مقابله با وضعیت کنونی ادامه داد: تاکید بر کاهش استفاده از منابع اولیه و کاهش رد پای کربن می بایست به صورت جدی پیگیری شود و راهی نداریم مگر اینکه به وضعیت توازن زیستی بازگردیم. عوامل اثر گذار در این رد پای اکولوژیک رشد سریع صنعتی و افزایش جمعیت است و عدم توجه به برنامه های کنترلی تشدید کننده وضعیت فعلی است.

عابدی با تشریح سناریوی عبور از وضعیت فعلی گفت: با اجرای بهروه وری سبز و تحقق سناریوی دوم، می توانیم به سمت کاهش رد پای اکولوژیک دست پیدا کنیم. اما نباید از یاد ببریم که در بیست سال اخیر از ظرفیت زیستی استفاده زیادی کردیم و این امر میزان بدهی ما به زمین را بسیار بالا برده است.

وی با بیان متدولوژی مورد نظر در خصوص بررسی ردپای اکولوژیک گفت: عدم توجه به این مهم ما را به دایره فقر وارد می کند. در سه دهه اخیر نرخ فقر در کشور های در حال توسعه افزایش پیدا کرده است. در مقابل می توانیم با استفاده از تکنیک های رشد سبز بر این مشکلات فائق آییم. با این وجود متاسفانه از رشد سبز دور شده ایم. 

با استفاده بی رویه از منابع آبی با مشکلات متعددی مواجه هستیم به گونه ای که در برخی از مناطق از 150 متر عمق چاه به 500 متر رسیده ایم.

دکتر عابدی در بخش ارائه راه حل ها گفت: تحقق شهر سبز، حمل نقل سبز، حسابداری سبز، مشاغل سبز، کالای سبز و... همگی در قالب یک برنامه مدون قابل دستیابی است به عنوان مثال حمل و نقل ریلی در مقایسه با دیگر موارد حمل و نقل سبز به شمار می رود و اتومبیل های هیبریدی می تواند مکمل این شبکه حمل و نقل باشد. همچنین چارچوب های قانونی ملی باید در این میان به عنوان مشوق به تحقق بهره وری سبز کمک کند.

وی در خاتمه سخنان خود خاطر نشان کرد: کشورهای در حال توسعه باید به مسیر رشد سبز توجه ویژه ای داشته باشند. عدم توجه به این مهم کشور های در حال توسعه را دچار چرخه فقر می کند و در این بین ما برای اینکه به اقتصاد سبز دست پیدا کنیم باید به بهره وری سبز جامه عمل بپوشانیم. تولید پایدار مصرف پایدار را در پی خواهد داشت. 

دكتر آيدا شريعت‌مداري؛ مدرس دانشگاه و مشاور در حوزه بهره‌وري به عنوان سخنران سوم این نشست با اشاره به قوانین مورد اشاره به بهره وری سبز گفت: عدم توجه به اصل پنجاهم قانون اساسی در خصوص محیط زیست آسیب زا بوده است. بهره وری سبز در دل صنعت، معدن، تجارت و در دل تمامی سازمان ها می تواند پیاده سازی شود.

وی خاطر نشان کرد: زمانی که بتوانیم با کمترین ورودی ها بیشترین خروجی را داشته باشیم، هزینه ها را سیو کنیم و با استفاده از این مدل ها می توان بدون افزایش مواد اولیه، در همین بازه زمانی و با همین ماده اولیه و با حذف کاغذ بازی ها و فرایندها تا حد زیادی بهروری به معنای واقعی کلمه پیاده سازی کرد.

شریعت مداری ادامه داد: برای مثال اتوماسیون می تواند در مقابل خرید کاغذ و مصرف کاغذ استفاده شود. با ذخیره انرژی در سازمان ها تا حد زیادی می شود مصرف بی رویه انرژی را کنترل کرد. 

وی با بیان تجربیات خود در خصوص تحقق بهره وری در کشور گفت: بی تردید با مسائل مختلفی در زمینه محیط زیست مواجه هستیم. باید به عملکرد خود نگاه کنیم که آیا با هر اقدام ما چه مقدار مشکل و بحران محیط زیستی برای کشور ایجاد شده است و سپس رویه ها را تغییر دهیم.

این محقق حوزه بهره وری ادامه داد: به منظور تحقق بهره وری سبز باید با یک عزم عمومی به وجود بیاید و با توجه به سود و زیان و شرکت ها به سمت محقق شدن بهره وری سبز گام برداریم. لذا در این بین باید توجه کرد آلودگی های زیست محیطی فرامنطقه ای است و هر اقدامی می تواند در مناطق دیگر نیز تاثیر گذار باشد.

وی در خاتمه افزود: لذا باید فناوری هایی به کار گرفته شود که بتوانیم به اصل استاندارد سازی و بهینه سازی محیط زیست توجه ویژه داشته باشیم. فرهنگ سازی در تمام سطوح، ما را به بهره وری سبز خواهد رساند. در این مدل هر سازمان و دستگاهی می تواند با تشکیل تیم و جمع آوری اطلاعات لازم و توجه به مشکلات و پاسخ به اینکه چگونه می شود مسئله را حل کرد و سپس اجرا و پایش برنامه ها در تحقق بهره وری سبز نقش خود را ایفا کرد و نباید از یاد برد که بهره وری سبز یک چرخه دائمی است که باید همواره ادامه پیدا کند. اقتصاد، اجتماع و محیط زیست در ارتباط ناگسستنی با یکدیگر هستند و هرسه به منظور بقای خود به تحقق مدل بهره وری سبز نیازمند هستند.

لازم به ذكر است اين نشست هشتاد و نهمين نشست علمي-تخصصي و با عنوان مديريت و بهره‌وري سبز (سياست‌ها و راهكارها) است كه روز چهارشنبه ۹ شهريور ماه سال ۱۴۰۱، ساعت ۱۰ الي ۱۲ ظهر، به همت دفتر آموزش و ترويج مركز پژوهش هاي توسعه و آينده نگري با حضور صاحب نظران ملي و استاني برگزار شد.